Τι Είναι η Συναισθηματική Εργασία;
Η έννοια της «συναισθηματικής εργασίας» καθιερώθηκε από την κοινωνιολόγο Arlie Hochschild στο βιβλίο της The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling (1983). Πρόκειται για τη συνειδητή διαχείριση και ρύθμιση των συναισθημάτων, είτε μέσω επιφανειακής προσποίησης είτε μέσω βαθύτερης αλλαγής συναισθημάτων, με σκοπό την επίτευξη κοινωνικών ή επαγγελματικών στόχων. Οι γυναίκες συχνά βιώνουν το φορτίο αυτής της αόρατης εργασίας με μεγαλύτερη ένταση, καθώς εργάζονται σε τομείς που απαιτούν υψηλή συναισθηματική επένδυση, όπως η φροντίδα, η υγεία και οι υπηρεσίες, ίσως επειδή θεωρείται ότι διαθέτουν «φυσικά» χαρακτηριστικά όπως η ενσυναίσθηση και η φροντίδα (Erickson, 2005; Hochschild, 1983).
Στρατηγική Συμπεριφορά και Πολιτισμικοί Ρόλοι
Σύμφωνα με κοινωνιολογικές θεωρίες, η διαφορά αυτή ενδέχεται να σχετίζεται με τους παραδοσιακούς ρόλους φύλου. Στις περισσότερες κοινωνίες, οι γυναίκες έχουν κοινωνικοποιηθεί να είναι οι κύριοι «φροντιστές», αναλαμβάνοντας τη διαχείριση των συναισθημάτων των άλλων, είτε στο οικογενειακό περιβάλλον είτε στον επαγγελματικό χώρο. Η αναγνώριση των γυναικών ως πιο ενσυναίσθητων και φροντιστικών προκαλεί την υπερφόρτωσή τους με συναισθηματικές ευθύνες, με την κοινωνία να θεωρεί ως φυσικό ότι οι γυναίκες είναι προορισμένες να επενδύουν συναισθηματικά στις σχέσεις τους και να ρυθμίζουν τις ανάγκες των άλλων. Αυτό ενισχύεται από τα στερεότυπα που συνδέουν τη γυναικεία φύση με την κατανόηση, την υποστήριξη και την προσφορά φροντίδας (Hochschild, 1983; Erickson, 2005).
Διαφορές στις Κοινωνικές Προσδοκίες
Επιπλέον, οι άνδρες συχνά αναμένεται να εκφράζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους με διαφορετικό τρόπο. Στις περισσότερες κοινωνίες, η ανδρική ταυτότητα σχετίζεται με την «αντοχή» και την ψυχραιμία, κάτι που οδηγεί στη μειωμένη αναγνώριση ή απαίτηση για συναισθηματική εργασία. Οι άνδρες, ως εκ τούτου, μπορεί να αναλαμβάνουν λιγότερο αυτό το «συναισθηματικό φορτίο», το οποίο συχνά θεωρείται «γυναικεία» ευθύνη (Hochschild & Machung, 2012).
Επαγγελματικές Διαφορές και Στερεότυπα
Στον εργασιακό τομέα, οι γυναίκες συνήθως εργάζονται σε επαγγελματικούς χώρους που απαιτούν τη διαχείριση των συναισθημάτων των άλλων, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και οι υπηρεσίες, όπου αναμένεται ότι θα «εκδηλώνουν» και θα «ρυθμίζουν» τα συναισθήματα των άλλων. Αντίθετα, οι άνδρες συχνά εργάζονται σε τομείς που απαιτούν λιγότερη συναισθηματική εμπλοκή (π.χ., μηχανική, τεχνολογία), γεγονός που μειώνει το φορτίο της συναισθηματικής εργασίας για αυτούς (Wharton, 2009).
Αυτή η διάκριση μεταξύ των φύλων στο πώς και σε ποιο βαθμό αναλαμβάνεται η συναισθηματική εργασία ενισχύεται από τα κοινωνικά πρότυπα και τις αντιλήψεις για το φύλο, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να αντιμετωπίζουν περισσότερες συναισθηματικές απαιτήσεις και, συνεπώς, να είναι πιο επιβαρυμένες συναισθηματικά.
Συναισθηματική Εργασία και Επαγγελματική Εργασία Γυναικών
Η συναισθηματική εργασία είναι στενά συνδεδεμένη με την επαγγελματική ζωή των γυναικών. Σε πολλούς τομείς, όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η εξυπηρέτηση πελατών, οι γυναίκες καλούνται να εκφράσουν και να διαχειριστούν τα συναισθήματα των άλλων, συχνά χωρίς αναγνώριση ή αποζημίωση (Wharton, 2009). Αυτή η διπλή επιβάρυνση ενδέχεται να δημιουργήσει ένα περιβάλλον εργασίας που όχι μόνο απαιτεί από τις γυναίκες να είναι επαγγελματίες αλλά και φροντιστές, προκαλώντας τους επιπλέον ψυχολογικό στρες (Beharrie & Mabitsela, 2023). Σε ηγετικούς ρόλους, οι γυναίκες βιώνουν επιπλέον συναισθηματική πίεση, καθώς θεωρείται ότι είναι υπεύθυνες για τη διατήρηση μιας ισορροπημένης και υποστηρικτικής ατμόσφαιρας στην ομάδα τους.
Συναισθηματική Εργασία στο Οικογενειακό Πλαίσιο
Πέρα από το εργασιακό περιβάλλον, η συναισθηματική εργασία εκτείνεται και στην προσωπική ζωή, όπου οι γυναίκες συχνά επιφορτίζονται με τη φροντίδα της οικογένειας και τη διατήρηση της συναισθηματικής ευημερίας των μελών της. Καθημερινά, οργανώνουν και συντονίζουν οικογενειακές δραστηριότητες, διαχειρίζονται συναισθηματικές ανάγκες και φροντίζουν για την αρμονία στο σπίτι, συχνά εις βάρος των δικών τους αναγκών. Αυτή η υπερβολική επιβάρυνση μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική εξάντληση και ψυχολογική πίεση, ιδίως όταν η εργασία αυτή παραμένει αόρατη και χωρίς αναγνώριση (Hochschild & Machung, 2012; Zhao et al., 2020).
Οι Επιπτώσεις της Συναισθηματικής Εργασίας
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της συναισθηματικής εργασίας είναι σημαντικές. Έρευνες δείχνουν ότι η συνεχής ανάληψη αυτού του αόρατου φορτίου συνδέεται με επαγγελματική εξουθένωση, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηση αναξιοποίητου (Erickson, 2005; Wharton, 2009). Στην επαγγελματική σφαίρα, η συναισθηματική εργασία απαιτεί από τις γυναίκες να λειτουργούν ταυτόχρονα ως επαγγελματίες και φροντιστές, αυξάνοντας την ψυχολογική τους πίεση, ειδικά σε ηγετικούς ρόλους, όπου αναμένεται να διατηρούν ισορροπία και υποστήριξη στην ομάδα τους (Beharrie & Mabitsela, 2023).
Η ισορροπία μεταξύ συναισθηματικής εργασίας και αυτοφροντίδας είναι κρίσιμη. Η ενίσχυση της συνειδητότητας γύρω από αυτό το ζήτημα και η αναγνώριση της αόρατης φύσης του συναισθηματικού έργου μπορεί να μειώσει το ψυχικό φορτίο των γυναικών. Η αυτογνωσία και η θέσπιση ορίων, καθώς και η προώθηση μιας πιο δίκαιης κατανομής των συναισθηματικών ευθυνών, μπορούν να ενδυναμώσουν τις γυναίκες και να ενισχύσουν την ψυχική τους ευεξία (Erickson, 2005; Zhao et al., 2020).
Συνοψίζοντας, η συναισθηματική εργασία αποτελεί έναν από τους πιο απαιτητικούς και συχνά υποτιμημένους τομείς της καθημερινής ζωής, με σημαντικές επιπτώσεις στις γυναίκες. Η καλλιέργεια της αναγνώρισης και της αυτογνωσίας μπορεί να δημιουργήσει ένα πιο ισορροπημένο περιβάλλον, ενισχύοντας την ευημερία των γυναικών και επιτρέποντάς τους να διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα τις απαιτήσεις της ζωής τους.
Αντιμετώπιση της Συναισθηματικής Εργασίας
Αν και η συναισθηματική εργασία δεν μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως, υπάρχουν στρατηγικές για την αναγνώριση και την πιο δίκαιη κατανομή αυτής της ευθύνης. Η κοινωνική αναγνώριση της συναισθηματικής εργασίας και η ενίσχυση του διαλόγου για την ανάγκη αναγνώρισης αυτής της συνειδητής προσπάθειας μπορεί να συμβάλει στη μείωση του ψυχικού φορτίου των γυναικών (Zhao et al., 2020). Στον επαγγελματικό τομέα, για παράδειγμα, η εφαρμογή πολιτικών που υποστηρίζουν την εξισορρόπηση της συναισθηματικής εργασίας και την κατανομή αυτών των καθηκόντων με δίκαιο τρόπο είναι ζωτικής σημασίας. Αυτές οι πολιτικές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την αναγνώριση του συναισθηματικού έργου ως αναπόσπαστο μέρος της επαγγελματικής ανάπτυξης και την ενίσχυση της ψυχικής υγείας των εργαζομένων (Beharrie & Mabitsela, 2023).
Η Σημασία Επαγγελματικής Βοήθειας
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως η αντιμετώπιση βαθύτερων ψυχικών ζητημάτων δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με απλές τεχνικές αυτοβοήθειας. Αν και τέτοιες πρακτικές μπορεί να προσφέρουν στιγμιαία ανακούφιση, η πραγματική επίλυση βαθύτερων ζητημάτων απαιτεί τη βοήθεια ειδικών και μια εξατομικευμένη, επαγγελματική προσέγγιση. Τα ψυχικά ζητήματα είναι περίπλοκα και πολυδιάστατα και δεν επιλύονται με απλές λύσεις· η φροντίδα τους απαιτεί χρόνο, κατανόηση και μια ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του καθενός.
Βιβλιογραφικές Παραπομπές
Beharrie, T. M., & Mabitsela, T. (2023). Emotional labour as experienced by women in leadership positions. SA Journal of Industrial Psychology, 49.
Erickson, R. J. (2005). Why emotion work matters: sex, gender, and the division of household labor. Journal of Marriage and Family, 67(2), 337–351.
Hochschild, A. (1983). The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling. Berkeley: University of California Press.
Hochschild, A., & Machung, A. (2012). The Second Shift: Working Families and the Revolution at Home. New York: Penguin Books.
Wharton, A. (2009). The Sociology of Emotional Labor. In Handbook of the Sociology of Emotions. New York: Springer.
Zhao, X., Fu, N., Freeney, Y., & Flood, P. C. (2020). Revisiting the effect of Emotional Labor: A Multi-Level investigation in Front-Line Service teams. Frontiers in Psychology, 11.